Yunus Türkölmez'in, "Reşit Saffet Atabinen, Namıdiğer Kara Şemsi" başlıklı makalesi...
O efsane bir diplomat, milletvekili, eğitimci, müzisyen, eski eserleri koruyan, turizm politikalarımızın öncüsü, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumunun (TTOK) ve Türk Tarih Cemiyetinin kurucularından, Atatürk’ün çok sevdiği ve güvendiği, Celal Bayar’ın ise özel izinle mezar yeri tahsis edilmesine aracı olduğu çok yönlü bir aydın.
O baba tarafından Tosyalı bir hemşerimiz. Baba sülalesi Danişmentlerin Tosya kolundandır. 4 Eylül 1884 tarihinde İstanbul Sarıyer’de doğmuştur. Babası eski Mızıka-ı Hümayun Miralayı flütist Saffet Bey, annesi Fatma Saliha Hanım'dır
İstanbul Saint-Joseph Frerler Mektebi'nde öğrenim görmüştür ve bu okulun 1900 yılındaki kayıtlı ilk Türk / Müslüman mezunudur. Lise öğreniminin ardından öğrenimine devam etmek için Fransa'ya giderek, 1904'te Paris Siyasi İlimler Mektebi'ni bitirir.
Yurda döndükten sonra "Tütün Rejisi Komiserlik Kalemi Mütercimi olarak çalışır ve aynı zamanda, İstanbul'da Fransızca ve İngilizce dillerinde yayımlanan Levant Herald adlı gazetenin başyazarlığını üstlendi.[4]
Bir süre sadrazam Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa’nın Özel Kalem Müdürü olarak görev yapar. Bâbıâli Yazı İşleri Hariciye Kalemine atanır. Türkiye-Romanya Karma Komisyonu Başkatipliği (1907), Bükreş Sefareti Başkatip Vekilliği (1908), Washington, Madrid ve Tahran Sefaretlerinde başkatiplik görevlerinde bulundu.
1912’de Maliye Özel Kalemi Müdürlüğü'ne Büyükelçilik Müsteşarı olarak tayin edildi. Dahiliye Vekili Talat Bey tarafından Edirne Kurtuluş Heyeti Reisi olarak 1913'te Londra ve Romanya’ya gönderilir. Bu dönemdeki çalışmalarından ötürü kendisine Edirne Fahrî Hemşehriliği unvanı verilir. Aynı yıl içinde İstanbul’da Maliye Mektebi’nde dersler verdi.
I. Dünya Savaşı yıllarında Viyana ve Berlin’deki mali müzakerelere Maliye Bakanı Cavit Bey’le birlikte katıldı. Beşiktaş Akaretler'de komşu oldukları Mustafa Kemal Paşa ile bu yılarda tanıştı ve dost olurlar. Mustafa Kemal ile dostlukları özellikle kitap sohbetleri ile daha da gelişir.
1918-1920 yıllarında Mustafa Kemal Paşa'nın bilgisinde İsviçre ve Fransa'ya giderek Anadolu'daki bağımsızlık mücadelesinin haklılığını Batı kamuoyuna kabul ettirmek için konferanslar vermek, kitaplar ve risaleler yayımlamakla meşgul olur.
1921 yılında Şura-yı Devlet üyesi oldu. 1922 yılında Lozan Barış Konferansı'nın ilk döneminde Türk delegasyonunun genel sekreteri olarak görev yapar.
1923-1927 yıllarında Memalik-i Şarkiye Fransız Bankası, Anadolu Bağdat Demiryolları gibi şirketlerin yönetim kurullarında görev yaptı. 1927 ve 1931 genel seçimlerinde milletvekili seçilerek TBMM’de III. ve IV. dönem Kocaeli milletvekili olarak görev yapar.
Hayatında yaptığı ve başardığı işleri, devlet ve çeşitli cemiyetler adına üstlendiği görevlerin bir kısmını okurken bile başınız dönebilir. O kadar ki, bir bakıyorsunuz Lüsern (Luzern-isviçre) Sosyalist Konferansında Türkiye’yi temsil eden bir delege, bir bakıyorsunuz Türk Ocakları Hars Heyeti Genel Sekreteri, bir bakıyorsunuz 1. Lozan oturumlarında Türk Heyetinin genel sekreteri.
Aynı zamanda da gazete başyazarıdır. Economiste d'Orient dergisini kurar ve 40 yıla yakın yayınlanan bu derginin başyazarlığını yapar. Çeşitli konularda kitaplar yazar ve en önemli eseri ise 1930 yılında yayınlanan “Türklük ve Türkçülük İzleri” adlı eserdir.
(Türk Ocakları üyelik kartı)
2 Şubat 1965 tarihinde İstanbul’da vefat ettiğinde, Celal Bayar’ın Cumhurbaşkanı olarak verdiği özel izinle Kocamustafapaşa’da Sümbül Efendi Camii avlusunda bulunan Haşim Efendi türbesini içine defnedilir. Buraya defnedilmeyi çok istemiştir. Çünkü baba tarafından Halvetiye Tarikatının şeyhlerinden birinin sülalesinden geliyordu ve onlarda burada yatıyordu.
Tosya’da Bir Mektep Yaptırma Çabası:
Hakkında yazılacak o kadar çok şey var ama kısa keserek Tosya’da bir okul yaptırmak için nasıl çabaladığını aktarmaya çalışalım.
1912 yılında Tahran Sefareti Başkatibi iken maliye Bakanlığına başvurarak Kastamonu Tosya’da bir mektep inşası için maaşından her ay dört yüz doksan kuruş kesilerek Bank-ı Osmanlı Şubesine bir hesaba yatırılmasını ve bu paranın kullanılması için de Vilayet Maarif müdürünün yetkili kılınmasını ister.
9 Nisan 1912 (27 Mart 1328) tarihinde ise bu kez Maliye Bakanlığında bir yetkiliye muhatap olarak “Şimdiye kadar terk ettiğim meblağı kafi gördüğümden ba’dema (bundan sonra) maaş ve tahsisatımın tamamen tarafıma tediye edilmesi” şeklinde yeni bir mektup yazar. Ancak sonuna şunu da ekleyerek imzalar. “ol babda emr ü irade (son karar) efendimindir”.
Burada şöyle bir sorun var. Çeşitli kaynaklar bağışlanan bu parayla bir okulun yaptırıldığını yazar. Ancak benim internet üzerinden yaptığım kısa bir araştırmada bu isimde bir okulun olduğu ancak okulun kendi sitesindeki tarihçesinde ise şu bilgiler yer almaktadır.
Tosya Atabinen Kız Teknik Ve Meslek Lisesi
“Okulumuzun 1. Katı Merhum Yazar-Diplomat Reşit Saffet ATABİNEN tarafından yaptırılarak 1956-1957 Öğretim yılında ilk defa Akşam Kız Sanat Okulu olarak Eğitim-Öğretim faaliyetine başlamış;
1967-1968 Öğretim yılında Kız Sanat Ortaokulu ve sonra Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2. katı yapılarak 1970-1971 Öğretim yılında Kız Meslek Lisesi Öğretime açılmıştır. Daha sonra 1971-1972 yılında Uygulamalı Anaokulu faaliyete geçirilmiştir.”
Bu durumda okul yine Reşit beyin sağlığında yapılmış görünmektedir. Ancak 1912 yılındaki bağışlardan hiç söz edilmemektedir. Toplanan para yeterli mi gelmedi, ya da başka amaçlar için mi kullanıldı burada bir bilgi boşluğu var.
Ya da o yıllarda bir okul yaptırıldıysa bu okula ne oldu veya bu okul adına yapılan ikinci okul mu çözemedim. Oğlu Mustafa Gümüştekin Atabinen ise babasının kurucusu olduğu Türkiye Turing ve Otomobil Kurumunun (TTOK) yayın organı olan “TURİNG” Dergisini Aralık 2107 tarihli sayısına verdiği röportajda bu durumdan hiç bahsetmemektedir.
*****
Anadili gibi Fransızca bildiğini ve Atatürk’ün Nutku’nu da Fransızcaya çeviren kişi olduğunu da belirterek diyeceklerimizi noktalamadan gelelim şu Kara Şemsi meselesine.
Kara Şemsi (Kara Schemsi).
Yazımın başında daha ilk cümlesinde efsane diplomat demiştim. O kadar çok yurt dışı görevinde bulunmuştur ki, Avrupa’da pek çok resmi, gayri resmi görev ve tanıtım faaliyetleri yanında, Bükreş, Washington, Madrid, Tahran Sefaret katipliği görevleri bunlardan sadece birkaçıdır.
İşte bu yurt dışı görevlerinden birinde, 1918 yılında Cenevre’de basılan bir kitabında bu müstearı (takma ad) kullanır. 14 sayfalık bu broşürünün adı “LES TURCS ET LA QUESTİON D’ARMENİA” yani TÜRKLER VE ERMENİSTAN MESELESİ’dir. Kitabında ana fikir olarak Türk-Ermeni dostluğunun devamında her iki milletin de menfaati olduğunu işlemiştir. (Prof. Dr. Bayram Karaduman)
1940 yılına kadar eserlerinde "Kara Şemsi" müstear adını kullanmaya devam etmiştir.
Çalışmalarıyla Türkiye'de turizm kavramının tanınmasına ve Türk turizminin gelişmesine öncülük eden, III. ve IV. dönem TBMM'de Kocaeli milletvekili olarak görev yapan, 1933-1955 yılları arasında Olimpiyat Komitesi Türkiye temsilciliğini görevini de üstlenen bu başarılı hemşerimiz anısına saygıyla…
Dostlukla.
Yunus Türkölmez.
(Kaynak. Vikipedi. / “Bağışçı Bir Diplomat. Reşit Saffet Atabinen”. Cumhuriyet Kitap. Emin Nedret işli. Kirli Çıkı. 11 Ekim 2018. / Ayrıca internet üzerinde mevcut diğer kaynaklar.
