Yunus Türkölmez, “Kastamonu’da Milli Mücadele Dönemi Nümayiş ve Mitingleri 3” yazı dizisinin üçüncü kısmını okurlarına sundu.
10- 15 Mayıs 1920. İzmir’in İşgalinin Birinci Yıldönümünü Protesto Mitingi:
“İzmir’in işgalinin 1. yıldönümü münasebetiyle cumartesi günü öğle namazından evvel minarelerde salâlar verilmiş, tekbirler getirilmiş ve namazın sonunda kadar bütün dükkânlar ve mağazalar kapanmıştır. Bu münasebetle resmi daireler bir saat tatil edilmiş, memurlar ve ulema ve meşâyih (şeyhler) siyah libaslar ile öğle namazını Hazreti Pir Camii’nde eda etmişlerdir. Namazın sonunda Hafız Kâşif Efendi tarafından Fetih suresi okunmuş, Kastamonu Müftüsü tarafından dua yapılmıştır.”
11- 15 Mart 1921. Batum’un Yeniden Ele Geçirilmesi Kutlamaları: Türk birliklerinin 11 Mart 1921’de Batum’u yeniden ele geçirmesi ve orada yeni bir mülkî teşkilat kurmaya çalışması Kastamonu’da büyük sevinçle karşılanır. Kentte 15 Mart 1921 günü bütün okullar tatil edilir ve saat altıdan sekize kadar (eski saat dilimine göre) tezahüratta bulunulmuştur.
Önde Sanayi ve musikisi öğrencileri, Darülmuallimin ve Sultani öğrencileri tezahürat alayı hâlinde İptidai Mekteplerin de katılımıyla Askeri Kışlaya kadar gitmişlerdir. Yolda birçok ahalinin de iştirakiyle sokaklardan taşan alay Kışla Kumandanı İbrahim Bey rafından karşılanarak burada bir konuşma yapılmıştır. Yine Sultanî muallimlerinden Şevket Bey tarafından da bir mukabele konuşması yapılmıştır. Bütün bunlar millî hislerin yüksekte tutulması ve kamuoyunun birlikte ortak bir hedefe doğru yönelmesi anlamında önemlidir.
12- 22 Nisan 1921. Batı cephesindeki Yunan Mezalimini Protesto Mitingi: Batı Anadolu’da Yunan ordusunun yaptığı vahşet ve mezalime karşı Kastamonu halkının duyduğu teessür (duyulan acı ve keder) ve tepkisini dile getirmek için Tekkealtı mevkiinde büyük bir miting düzenlenmiştir.
Miting için halk Cuma namazından sonra (saat beşte) Tekkealtı Meydanı’nda toplanmıştır. Camilerden çıkan halk tekbir getirerek kafileler hâlinde yürüyerek meydanı hıncahınç doldurmuş, kalabalık alana sığmamış, köprünün üzeri ve çayın karşı sahilinde de büyük bir kalabalık toplanmıştır.
Mitingde Cemil Şerif ve Reşid Bey, Hoca Mümin birer konuşma yapmış, Müftü Hafız Osman Nuri Efendi tarafından da dua yaptırılmıştır. Miting sonunda Büyük Millet Meclisi Başkanlığına çekilen telgrafta ise Kastamonu halkının duyduğu teessür (duyulan acı ve keder) ve tepkisini dile getirilerek, bunun Hariciye Vekâleti aracılığıyla bütün cihana tebliğ ve tamimi de istenmiştir.
13- 22 Ağustos 1921. Sakarya Muharebesine Destek Mitingi:
Sakarya Muharebesinin (23 Ağustos – 13 Eylül) hemen öncesinde orduya destek için mutlaka muzaffer olunacağı hissiyatı ile Nasrullah Meydanı’na toplanan on binlerce Kastamonulu hep birlikte dualar etmiştir. O gün Kastamonu’nun pazarı da olduğu için fevkalade bir kalabalığın toplandığı bildirilmektedir. Miting esnasında kürsüye gelen İstiklal Mahkemesi Reisi ve Saruhan Mebusu Necati Bey de etkili bir konuşma yapmıştır.
14- 15 Mayıs 1922. İzmir’in İşgalinin Üçüncü Yılını protesto Mitingi: İzmir’in işgalinin üçüncü yılında 15 Mayıs 1922 Pazartesi günü yine bir miting yapılmıştır.
Öğle namazının ardından Nasrullah meydanında yapılan bu geniş katılımlı mitingde Belediye Reisi Doktor Fazıl Berki Bey dinleyiciler üzerinde büyük etki yapan şu konuşmayı yapar.
Özetle; “Düşmanlarımız bizi öldü zannediyorlar. Biz ölmedik, ölmüyoruz, ölmeyeceğiz ve yaşayacağız. Kağnı arabasıyla otomobile karşı geldik. Yeryüzünde böyle muazzam fedakârlıkları çekinmeden îfâ eden hangi millet vardır. Düşmanlar bilsinler ki meşgul arazimiz geri gelmedikçe, İzmir istirdâd olunmayınca çektiğimiz kılıcı kınına koymayacağız”.
İstiklal mahkemesi Başkanı Mustafa Necati Bey de “Her taraf şen ve şatır iken birdenbire İzmir üstüne bir felâket bir bela çöktü. Bu felâket, bu bela bize Avrupa’dan geliyordu. Asırlardan beri medeniyete pişvâ olan bizleri terbiye için Yunan’ı gönderiyorlardı. O zaman İzmir’in şen ve şatır afâkı birden karardı. Tufan, bora, kasırga başlamıştı. (…) Allah bu felaketli yılın dördüncüsünü göstermesin”
Ballıkzâde Muhsin Bey mitingi şu cümlelerle anlatmıştır: “Bugün İzmir’in işgalinin üçüncü sene-i devriyesi, yani millî matem günümüzdür. Bu münasebetle öğleden sonra bütün halkın iştirakiyle bir miting yapıldı. Dr. Fazıl Berki ve Mustafa Necati Beyler tarafından halkı hıçkırıklarla ağlatan pek müessir nutuklar irâd (nutuklar söylendi) edildi. Ah İzmir! Akdeniz’in pırlantası, Türkün asil ve necib (soylu-temiz) yurdu...”
Mitingin sonunda Ankara’daki izmir Yurdu temsilcilerine kararlılıklarını bildiren bir karar metni gönderilir.
15- 25 Temmuz 1922. Edirnein İşgalinin üçüncü yılını protesto Mitingi: Edirne’nin 25 Temmuz 1919’da Yunan kuvvetlerince işgalinin üçüncü yılı olması nedeniyle Kastamonu’da bir miting tertiplenmiştir. Mitingin yapılacağı, 24 Temmuz 1922 tarihli Açıksöz gazetesinden duyurulmuştur. Duyuruda, “aziz yurtlarımızın muvakkat-ı ziya’ıyla bağrı yanmış olan bütün Müslümanların dükkânlarını kapatıp alaturka saat ile beş buçukta mitingin yapılacağı Nasrullah Camii önündeki Samanpazarı’nda olmaları” istenilmiştir. Halk saat beş buçukta Nasrullah Meydanı’nda toplanmıştır.
Belediye Reisi Doktor Fazıl Berki Bey kürsüye çıkarak müessir sesiyle halka “Bursa, Edirne ve İstanbul gibi üç büyük payitahtımızın üçünün de Yunan elinde bulunduğunu, buralardaki ervâh-ı ecdadımızın (ecdadımızın ruhları) bize hasretle bakmaktadır” diye seslenir.
Ümitsizliğin küfür olduğunu söyleyen Fazıl Berki Bey, halkın azim ve imanının gün geçtikçe arttığından bahisle, “Kastamonu halkı kızgın güneş altında olmasına rağmen, azim ve imanı her zamankinden daha kuvvetli bir halde Misak-ı Millînin behemehâl istihsali için her türlü fedakârlığa hazırdır” şeklinde sürdürür konuşmasını.
Daha sonra da Büyük Millet Meclisi ve Müdafaa-i Hukuk Grubu Riyaseti ile bir sureti Matbuat-ı Umumiye Müdüriyetine gönderilmesi düşünülen telgraf metni okunarak ve her satırı halk tarafından ayrı ayrı tasdik edilir. Ardından Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti azasından Gazzezzâde Hoca Mehmet Efendi tarafından bir dua yapılarak mitinge son verilir.
Son söz yerine…
Görüldüğü üzere yurdun düşman işgaline uğraması üzerine Kastamonu’da milli mücadele yıllarında çok sayıda miting ve nümayiş (gösteri) düzenlenmiştir. Kentteki bu duyarlılıkta Kuvayi Milliye örgütlenmesinin önemi büyüktür. Ayrıca aynı duyguyla hareket eden pek çok cemiyet vardır. Bu hareketlilikte Mustafa Kemal Paşanın Havza’dan yayınlamış olduğu 28 Mayıs 1919 tarihli işgallerin protesto edilmesi yönündeki bildirgesinin rolü ise tartışmasızdır.
Bu protesto miting ve nümayişlerinin çoğu köylünün alış-veriş için kente indiği ve Pazar kurulan günlerde yapılmıştır. Böylece daha çok kişiye ulaşılmış ve halkın bilinçlenmesi sağlanmıştır. Bu tepkiselliğin artmasında Nasrullah Camii’nde Hafız Emin Efendi, Sofuzâde Hoca Tevfik Efendi ve Müftü Hafız Osman Efendi gibi aydın din adamlarının da rolü büyüktür. Verdikleri vaazlarla halkın bütünleşmesi ve millî bilincin uyanmasında önemli katkılar sağlamışlardır.
Mitinglerin konularına dikkat edilirse Kastamonu halkının İşgal hadiselerini çok dikkatli bir şekilde takip ettiği ve tepkilerini ortaya koydukları görülmektedir.
Dostlukla.
Yararlanılan Kaynaklar:
1- Millî Mücadelede Kastamonu ve İstiklal Yolu. Mehmet Serhat Yılmaz. Türk Yurdu Dergisi. Nisan 2020. Sayı 309. Sayfa 40-50
2- Millî Mücadele Döneminde Kastamonu. Doç. Dr. Ercan Çelebi. Kastamonu Üniversitesi.
3- Millî Mücadele’de Kastamonu. Doç. Dr. Ercan Çelebi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi Yıl 10 Sayı 19 (Bahar 2014) Sayfa 106-117
4- Millî Mücadelede Kastamonu Basını. Faruk Söylemez.
5- İstiklal Harbinde Kastamonu Basını. Hüsnü Açıksöz.
