Yunus Türkölmez, “Kastamonu’da Milli Mücadele Dönemi Nümayiş ve Mitingleri” yazı dizisinin ilkini okurlarına sundu.
Kastamonu’da yurdun durumuyla ilgili sosyal ve siyasal uyanış daha 2.Meşrutiyet öncesi dönemde başlamıştı. Belediye bütçesinin “har vurulup, harman gibi savrulmasını” protesto için Belediye Seçimlerini boykot etme ve aşırı vergileri protesto için yarı isyan niteliğinde günlerce kentin yönetimine el koyma gibi toplumsal direniş hareketleri yaşanmıştı.
Devlet iradesinin ülkenin bağımsızlığını korumada acze düşmesi ve yurdun birçok yöresinin düşman işgaline uğraması üzerine Kastamonu’da daha Millî Mücadelenin ilk günlerinden itibaren yoğun bir hareketlilik yaşanmaya başlamıştır. Zaman geçirmeden işgallere karşı birçok tepki örgütlenmeye başlamıştır.
Bu tepkilerin en öne çıkanları protesto mitingleri, protesto telgrafları, yurt savunması ve milli kurtuluş mücadelesine yardım için yürütülen kampanyalar vb.
Kastamonu’daki bu uyanış Kuvayi Milliye’nin ve Mustafa Kemal’in dikkatinden kaçmamış ve özel bir önem verilmiştir. Gazi Mustafa Kemal’in “Gözüm Sakarya’da, Dumlupınar’da, Kulağım İnebolu’da” deyişini belki hepimiz duyduk, biliyoruz ama daha Ankara’ya gelmeden önce Kastamonu’ya olan özel ilgisini çoğumuz hatırlamayabiliriz.
Tarih 16/17 Eylül 1919. Sivas Kongresi bitmiş ama Atatürk çalışmalarını orada yürütmeye devam etmektedir. Telgrafın başına geçerek Kastamonu ve Havalisi Kumandanı Osman Bey’e sorar.
“Orada vaziyete hâkim misiniz? Ne kadar kuvvetiniz var? Orada vilayet erkanından emniyete değer kim vardır? Yeni tayin olunup İnebolu’ya geldiği haber alınan valinin ismi nedir?
Osman Bey cevap yazar:
“Halen vilayete hâkimim, herhâlde, Kongre’nin yardımcı olarak beni aydınlatması lazımdır. Tayin olunan vali, Konya valiliğinden emekli, gayet eski bir zat olduğu rivayet olunuyor. İsmi Ali Rıza’dır. Kuvvetim iki yüz elli kişi çıkarır bir tabur ve dört tüfekli bir mitralyöz bölüğünden, ibarettir. Halk ile henüz görüşülememiştir. Vilayet erkânından Defterdar Ferit Bey vardır.”
Mustafa Kemal: “Şimdi bizzat vali vekâletini üstleniniz ve bütün askeri kuvveti ve mülkiyeyi elinize almaya tamamen salahiyetlisiniz. Gelmekte olan valiyi derhâl tutuklattıracak tedbirleri süratle alınız, icraatınıza fiilen engel olanlara karşı tereddütsüz silah kullandırınız.
Vilayet Defterdarı, benim Diyarbekir’den tanıdığım Ferit Bey ise, size yardım etmesi lazımdır. Bolu Mutasarrıfına, aldığınız vaziyet ve salahiyeti, şimdi bildirerek onun da İstanbul’a karşı aynı şekilde hareket etmesini tarafımızdan söyleyiniz. Sinop Mutasarrıfı Mazhar Tevfik Bey’e de benim tarafımdan aynı talimatı veriniz”.
Bu hatırlatma ve bilgilendirmeyi yaptıktan sonra şimdi işin bu tarafını daha fazla uzatmadan işgallere karşı yapılan miting ve toplantılara geçelim. İttihat Terakki örgütlenmesi deneyimi üzerine oturan Kastamonu Kuvayi Milliye Hareketi öncülüğünde yapılan bu mitingler sırasıyla:
1- 16 Mayıs 1919. İzmir’in İşgalini Protesto Mitingi:
15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir’in Yunanlılarca işgal edilmesi üzerine hemen ertesi günü Kastamonu adeta yağa kalkar. 16 Mayıs 1919 Cuma günün Nasrullah Meydanında* halk, asker, polis, öğretmen ve öğrencileriyle okullar, sivil memurlar, medreseler, hocalar ve şeyhlere varıncaya kadar çok geniş katılımlı bir protesto mitingi düzenlenir. Mitinge il merkezi ve çevre köylerden gelen binlerce kişi katılmıştır.
*(Bazı kaynaklarda Samanpazarı’nda diye geçmektedir ama aslında aynı meydandır. Çünkü bu meydanın bir adı da Samanpazarı’dır)
Miting sırasında belirlenen ve kaleme alınan millî kararlar eşraftan ve meclisi Umumi Azası Ahmetzade Necip Beyin imzasını taşıyan birer telgrafla İngiltere’nin İstanbul fevkalade komiserliğine, Fransa, İtalya ve Amerika devletleri siyasi temsilcilerine gönderilerek tebliğ edilmiştir.
Telgrafta özetle; “İzmir şehrinin Yunan Hükümeti’nin askeri işgali altına verilmek üzere olduğunu büyük bir üzüntüyle öğrendik. (..) Kastamonu şehri ve ahalisi namına otuz bin nüfusun tercümanı olarak bunu (kabul etmediğimizi) sizlere duyuyoruz” denilmektedir.
2- 9 Ekim 1919. Ali Rıza Paşa Kabinesine Destek Mitingi:
O yıllarda İstanbul düşman işgali altındadır. Damat Ferit Paşanın hükümeti işgallere hiç tepki vermediği gibi bağımsızlık taraftarlarına karşı çeşitli baskılar yapmaktan geri durmaz. Ancak Sivas Kongresi sonrası 30 Eylül tarihinde istifa etmek zorunda kalır.
2 Ekim 1919 tarihinde de Sadrazam Ali Paşa’nın başkanlığında yeni bir kabine kurulur. Ali Paşa, Damat Ferit’in tersine Kuva-yı Milliye’ye karşı çok daha ılımlı bir siyaset izlemektedir. Bu değişiklik Kuva-yı Milliye açısından sadece siyasî bir zafer değil, aynı zamanda İstanbul ile Ankara arasındaki resmî ilişkilerin başlangıcı ve seyri açısından da önemlidir.
Paşa Anadolu'da teşkilatlanan Kuva-yı Milliyeci'lerle anlaşmanın kaçınılmaz olduğunu görerek, Heyet-i Temsiliye ile ilişki kurar ve Salih Paşa'yı, Mustafa Kemal Paşa ile görüşmek için, Amasya'ya göndermiş ve kuracağı kabinede Heyet-i Temsiliye'nin isteklerini dikkate alacağına söz vermiştir.
Bu gelişmeler üzerine Kastamonu’da 9 Ekim tarihinde Ali Paşa kabinesine destek için bir miting düzenlenir.
3- 11 Ekim 1919. Milli Nümayiş.
12 Teşrin-i evvel 1335 (12 Ekim 1919) tarihli Açıksöz Gazetesinin verdiği habere göre İngiliz işgal kuvvetlerinin Merzifon ve müteakiben Samsun’dan çekilmesi haberi Kastamonu’da heyecan uyandırmış ve büyük bir tezahürat yapılmıştır. Öğleyin gelen bu haber davullar ve millî bando ile çarşı ve mahallelerde halka ilan olunmuş ve Belediye Dairesi önünde toplanma çağrısı yapılmıştır. Burada Mekteb-i Sultanî Müdürü Mehmet Behçet tarafından toplantının mahiyeti ve mütarekenin Osmanlı vatanına açtığı zararlar hakkında bir konuşma yapılmıştır.
4- 14 Kasım 1919. Urfa, Antep ve Maraş’ın İşgalini protesto Mitingi:
Bu işgallere karşı Anadolu’nun pek çok yerinde çeşitli tepkiler verilmiştir. Kastamonu’da da yine Nasrullah meydanında toplanan halk burada miting düzenleyerek işgalleri protesto eder. Mitingde alınan karar gereği yine İstanbul’da bulunan İngiltere, Fransa, İtalya ve Amerika siyasi temsilciliklerine protesto telgrafları çekilmiştir.
Nakibü’l Eşraf ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Şeyh Ziyaeddin Efendi, Mevlevi Dergâhı Postnişini Amil Efendi, Müftü Osman Nuri Efendi ve Hazret-i Pir Dergâhı Postnişini Mehmet Ata Efendi tarafından imzalanan telgraf metninde özetle şöyle denilmektedir:
“Mütareke koşullarına göre işgal hudutları haricinde bulunan Urfa, Antep ve Maraş, Mütarekeye muhalif olarak İngilizler tarafından işgal edilmiş olup tahliye ve iadesine intizar edilmekte iken İngilizlerin tahliyesini müteakip Fransızlar tarafından işgal edildiğini büyük üzüntüyle (azm-i teessürle) haber aldık. (...)
Mütareke neticesinde mukadderatını uluslararası hakkaniyetin adaletine emanet etmiş olan bizler, hukuk ve istiklâlini muhafaza için her türlü fedakârlığı göze almış, öz vatanının, hürriyet ve medeniyet-i cihana örnek olan Fransızlar tarafından çiğnenmesi manasındaki bu hadiseyi şiddetle protesto etmekte olduğumuzun ve hemen tahliyesine sabırsızlıkla beklediğimizi sizlerin bilmenizi rica eyleriz”.
5- 10 Aralık 1919. Kadınların Mitingi:
Müdafaayı Hukuk Cemiyeti Hanımlar şubesinin düzenlediği bu miting, tarihimizde düzenleyicileri ve katılımcıları sadece kadınlar olan ilk mitingdir. Mitingin sonunda yetkili mercilere ve İtilâf Devletleri temsilcilerine telgraflar çekilmiştir. Mitingi bir önceki yazımızda anlatmaya çalıştığımız için burada bu kısa notla yetinelim. (Yunus Türkölmez. “Tarihimizde İlk Kadın Mitingi Kastamonu’da Yapıldı”. Taşköprü Postası. 10-12-2025) (Devam edecek)
Yararlanılan Kaynaklar:
1- Millî Mücadelede Kastamonu ve İstiklal Yolu. Mehmet Serhat Yılmaz. Türk Yurdu Dergisi. Nisan 2020. Sayı 309. Sayfa 40-50
2- Millî Mücadele Döneminde Kastamonu. Doç. Dr. Ercan Çelebi. Kastamonu Üniversitesi.
3- Millî Mücadele’de Kastamonu. Doç. Dr. Ercan Çelebi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi Yıl 10 Sayı 19 (Bahar 2014) Sayfa 106-117
4- Millî Mücadelede Kastamonu Basını. Faruk Söylemez.
5- İstiklal Harbinde Kastamonu Basını. Hüsnü Açıksöz.
