Eğitimci-yazar Necati Doğanç, "Yolu Taşköprü'den Geçenler: Kastamonu Valisi Eğinli Said Paşa'nın Hatıralarında Taşköprü" başlıklı köşe yazısını okuyucularına sundu.
Eğinli Said Paşa, Kasım 1878 tarihinden Temmuz 1879 tarihine kadar kısa bir süre Kastamonu Valiliği görevinde kalmıştır.
Eğinli Said Paşa’nın hatıralarında 1878-1879 yıllarında Taşköprü’nün eğitimi, sosyo ekonomik durumu, demoğrafik yapısı, idari yapısı, hakkında bilgiler aktarmıştır.
Eğinli Said Paşa’nın hatıralarında Taşköprü Taşköprü’ye Hareket – Mesafe 8 Saat
“Bugün sabah saat dokuzda Alay Müftüsü Fikrî Efendi ve Nakib İbrahim Efendi ile birlikte hayvanlara binerek Kastamonu’dan Taşköprü’ye doğru yola çıktık. Ayvalı köyü’nün yarım saat kadar berisinde, Daday Çayı üzerindeki köprü yakınında Taşköprü kaymakamı, memurlar, azalar ve Kastamonu eşrafından Hacı Mustafa Beyzade Mehmed Bey ile zabitler bizi karşıladılar. Birlikte "yarı yol" kabul edilen Ayvalı köyü’ne saat on ikide ulaştık. Süratle hareket ettiğimiz için dört saatlik yolu üç saatte aldık. Hava son derece sıcak olduğundan çok bunaldım. Bu köyde yeni yapılmış olan medreseye indik ve Mehmed Bey’in hazırlattığı sabah yemeğini yedik. Bu köy, altmış haneden fazla olup güzel bir yerdir. Başlıca geliri kendirdir. Bu köyden saat biri çeyrek geçe tekrar yola çıktık. Süratle devam edilerek saat dörde on dakika kala Çayırcık köyüne ulaşıldı. Bu köyde Esad Bey’in evinde bir saat dinlendikten sonra beşe beş dakika kala hareket ederek saat beş buçukta Taşköprü’de hükümet konağına vardık.
Çayırcık köyü’nden kasabaya doğru yarım saat kadar ilerleyince, önce Rüşdiye Mektebi öğrencileri sıra halinde selam durarak bekliyorlardı. Yaşlı bir efendi dua etmeye başladığından, dua bitene kadar tabii olarak durdum. Üç defa “Padişahım çok yaşa!” duasını tekrarladılar. Ardından Taşköprü köprüsü’ne doğru üç sıbyan mektebinin öğrencileri dizilmişti. Onlar da ilahi okuyarak beni karşıladılar ve yanlarından geçince hep bir ağızdan “Padişahım çok yaşa!” duasını tekrar ettiler. Hükümet konağına saat beş buçukta varınca bütün memurlar, azalar ve beldenin eşrafı resmî karşılama merasimini icra ettiler. Rüşdiye öğrencileri tekrar hükümet konağının karşısında dizilmişti ve dua eden efendi orada da güzel bir dua yaptı.
Ayvalı’dan Taşköprü’ye varıncaya kadar hava o kadar sıcaktı ki adeta çok sıcak bir hamam içinde gidiyor gibiydik. Güneş gözlerimi rahatsız ettiğinden kaputumun başlığını başıma çekmek zorunda kaldım. Hem bundan hem de hararetin şiddetinden terim içime kadar çıktı; öyle fazla bunaldım ki tarif edemem. Kastamonu ile Taşköprü arası tamamen ekili ve ağaçlıktır.
Said Paşa’nın Taşköprü’yle ilgili gözlemi;
Taşköprü, yaklaşık yedi yüz haneden oluşan bir yerleşim yeridir. Konumu, Kastamonu’dan daha güzeldir. Ön tarafında geniş ve verimli bir ova uzanırken arka tarafı hoş bir dağın eteklerine dayanır. Her evde ve çarşının çeşitli yerlerinde kuyular bulunur; bu kuyuların suları son derece tatlı ve hafiftir. İlçenin başlıca ürünü kendirdir; ancak halkın ihtiyacını karşılayacak miktarda buğday, arpa ve çeltik de yetiştirilir.
İdari yapı; Paşa’nın verdiği bilgilere göre Taşköprü, Kastamonu Sancağı’na bağlı. Dokuz kazadan biridir. Taşköprü’ye bağlı Günni ve Gökçeağaç(Bağdere)adında iki nahiye bulunmaktadır. Günni nahiyesi yetmiş köy ve bir kasabadan, Gökçeağaç nahiyesi ise on dört köyden oluşmaktadır,
Eğitim Durumu; Paşa’nın kazaya ilk gelişinde kendisini karşılayanlar arasında öğrenciler de vardır. Bu öğrenciler, kaza merkezindeki üç sınıflı sıbyan mektebi ile rüşdiye mektebinin talebeleridir.O yıllarda kazalarda, en yüksek eğitim kurumu rüşdiye mektepleridir. Taşköprü Rüşdiyesi 1291 (1874/1875) yılında kurulmuştur. İlk muallim olarak İsmail Hilmi Efendi atanmıştır. Bevvab (kapıcı) Hüsameddin Ağa olup mektepte 32 öğrenci öğrenim görmektedir Eğinli Said Paşa’nın mutasarrıflığı sırasında, yani 1294 (1877/1878) yılında Taşköprü Rüşdiye Mektebi’nde muallim-i evvel olarak İsmail Hilmi Efendi, muallim-i sâlis olarak Ahmed Said Efendi, rika muallimi olarak Salim Efendi, bevvab olarak da Ahmed Ağa görev yapmaktadır. Bu yıl mektepte altmış kadar öğrenci bulunmaktadır. Eğinli Said Paşa, 2 Temmuz 1294 Cumartesi günü kazadaki rüşdiye mektebini teftiş etmeyi planlamış, ancak rahatsızlığının artması ihtimaliyle bu teftiş ertelenmiştir. Buna rağmen Paşa,6 Temmuz Pazartesi günü söz konusu ziyareti gerçekleştirmiştir.”
İktisadî Durum; Taşköprü kazasının on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısına ve yirminci yüzyılın ilk yıllarına ait ekonomik yapısı; tarım ürünleri, köylerde yapılan sanayi ürünleri, hayvancılık ve ormancılık faaliyetlerine dayanmaktadır. Kazada tarım ürünü olarak buğday, arpa, siyez, armut, koruk , fiğ, mısır, burçak, nohut, fasulye, keten, kendir, bir miktar tütün ve çeltik üretilmektedir.
Taşköprü kazasının sanayi ürünleri arasında köylerde yapılan kaliteli urgan, sahtiyan (kösele), yünlü ve keten kumaşlar bulunmaktadır. Ayrıca köylerde yapılan peynirlerin arasında, Kiraz dağı Peyniri meşhurdur. Taşköprü Ormanları; Taşköprü Kazası’na bağlı Elek Dağı,Kızıl Dağı, Sarıkavak, Saraycık, Kanlıçay ve Baralıköy dağları çevresinde geniş orman alanları bulunmaktadır. Bu ormanlar toplamda yirmi beş ayrı orman bölgesinden meydana gelmektedir. Sarı, kara ve akçam türlerinin yoğun olduğu bu ormanların toplam alanı 1.608.000 dönümdür.
Demografik Yapı ;Eğinli Said Paşa, hatıralarında Taşköprü’nün demografik yapısına dair önemli bilgiler vermektedir. Kastamonu Vilayeti salnamelerinde yer alan nüfus kayıtlarına göre 1878–1880 yıllarına ait veriler dikkate alındığında Taşköprü Kazası’nın toplam nüfusunun 4781 Müslüman,1461 gayrimüslim nüfustan oluştuğu anlaşılmaktadır. Gayrimüslim nüfus içinde Rum, Ermeni ve Kıpti unsurlar yer almaktadır. Gökçeağaç’ta ise 1261 Müslüman ve 727 gayrimüslim olmak üzere toplam 2000 civarında nüfus mevcuttur. Eğinli Said Paşa,1880 yılı başlarında Kastamonu’ya bağlı olarak çeşitli bölgelere yerleştirilen muhacirlere dair bilgiler de vermektedir. Buna göre İnebolu’dan Taşköprü’ye 887 muhacir grubu yerleştirilmiştir.
Eğinli Said Paşa’nın Taşköprü’den Ayrılışı;
Eğinli Said Paşa’nın Taşköprü ziyaretinin süresi üç gündür.4 Temmuz 1878 Cuma günü başlayan ziyaret,6 Temmuz 1878 Pazar akşamı Paşa’nın Kastamonu’ya dönüşüyle sona ermiştir.
Paşa, kasabadan ayrılmadan önce hükümet konağında memurları ve ileri gelenleri toplamış; onlara doğruluktan ayrılmamalarını, insan haklarına riayet etmelerini tavsiye etmiştir.
Paşa, Taşköprü’den akşam dokuz buçuk civarında ayrılmış, bir buçuk saat mesafedeki Yazıcı Köyü’nde Mustafa Beyzâde Mehmed Bey’in konağında konaklamıştır. Burada akşam yemeğini yedikten sonra gece yarısı bir buçukta yeniden yola çıkmıştır. Meşaleler eşliğinde köy dışına kadar uğurlanan Paşa, Ayvalı köyüne gece saat beş buçukta ulaşmıştır. Yol boyunca üç ayrı noktada orman yangını görmüş ve büyük üzüntü yaşamıştır.
Ayvalı’da cami avlusunda bir saat dinlendikten sonra sabah altıda Kastamonu’ya doğru hareket etmiş ve sabah saat onda hükümet konağına varmıştır. “
Eğinli Said Paşa’nın hatıratı, Taşköprü’nün 19.yüzyıl sonlarındaki idarî, demografik ve sosyo-ekonomik yapısına dair önemli bilgiler sunmaktadır. Bu hatırat, yalnızca Taşköprü’nün yerel tarihine katkıda bulunmakla kalmamakta; aynı zamanda Osmanlı taşra idaresinin işleyişini anlamak açısından da değerli bir kaynak niteliği taşımaktadır.
Paşa’nın gözlemleri, Taşköprü’nün dönemin sosyal ve ekonomik dokusu içinde güçlü bir konuma sahip olduğunu; özellikle tarım, orman kaynakları ve kendir üretimiyle öne çıktığını göstermektedir. Eğitim kurumlarının varlığı ve aktif işleyişi ise kasabanın kültürel ve toplumsal gelişmişlik düzeyine işaret etmektedir.
Sağlıkla kalın.
Kaynak; Yurdal DEMİREL /Uluslar arası Taşköprü Pompeipolis bilim kültür sanat araştırmaları sempozyumu tam metin kitabı Necati DOĞANÇ Araştırmacı-Eğitimci
