Necati Doğanç, "Kastamonu Valisi Mehmet Reşid Paşa’nın 1914 Yılı Vilayet Gezisi Raporuna Göre Taşköprü İlçesi" başlıklı köşe yazısını okuyucularına sundu.

Kastamonu Valisi Mehmet Reşid Paşa’nın 1914 Yılı Vilayet Gezisi Raporuna Göre Taşköprü İlçesi Doç.Dr.Tahir Bilirli’nin Makalesinde Taşköprü İle ilgili bölüm şöyledir;

Taşköprü Kazası Teftiş ve Değerlendirmesi
Mehmet Reşid Paşa 15 Haziran 1914 tarihinde gezmek ve teftiş etmek maksadıyla merkez
vilayetten hareketle akşam üstü Taşköprü’ye varmıştır. Taşköprü Kastamonu’nun yaklaşık altı saat kadar doğusunda yer almaktadır. Mehmet Paşa’ya göre Taşköprü bin haneyi içine alan oldukça mamur ve 45 km’lik bir şose ile merkez vilayete bağlı güzel bir kasabadır.

Kazada halkın yardımı ile inşa edilmiş ve kazanın devlet işleri için yeterli genişlikte bir hükümet konağı bulunmaktadır. Ayrıca hapishanesi bulunmadığından hükümet dairesinin bodrum katında hava ve güneşten mahrum fevkalade ıslak/yaş bir iki oda hapishane haline getirilmiştir. Jandarmaya ait koğuşun da aynı yerde ve aynı durumda olması jandarmaya ait müstakil bir bina olmadığını göstermektedir. Gerek hapishane gerekse jandarma için müstakil bir bina yapılması daha öncesinden keşifler yaptırılarak bunlar için ödenek talep edilmiş ise de ödenek verilemediğinden yeni binaların yaptırılamadığı Reşid Paşa’ya kaza yöneticileri tarafından ifade edilmiştir.

Bunun üzerine Reşid Paşa en azından hapishane binasının yeniden keşif yaptırılarak ona göre ödenek talebinde bulunulmasını kaza yöneticilerinden istemiştir. Özellikle hapishane binasının yapılmasını istemesi Reşid Paşa’nın bu konuya fazlasıyla önem vermesinden kaynaklanmaktadır. Paşa’ya göre kasabanın güzel bir yerinde inşa edilen asker alma şubesi dairesi, redif deposu ve cephanelik olarak kullanılan kargir ve sağlam binalar halkın yardımlarıyla meydana getirilmiştir. Rapordan Taşköprü’nün alay merkezi olarak belirlendiği anlaşılmaktadır. Alay merkezi binası yapımı için halktan yardım toplanmaya başlandığı, toplanmaya devam etmekte olduğu ve inşaatına da yakın bir zamanda başlanacağı vali tarafından ifade edilmiştir.

Vali’nin verdiği bilgilere göre Taşköprü 152 köy, 50.411 nüfusa sahip oldukça büyük bir
kazadır. Ayrıca kazada adliye ve zabıta işlerinin yerine getirilmesi için 24 piyade, 9 süvari olmak üzere 33 adet jandarma bulunmaktadır. Rapora göre kazada asayiş yolunda olup haydutluk yoktur ancak suça dair verilen bilgilere göre işlenen suçların çoğunu hırsızlık, kız kaçırmak, münazaa yüzünden yaralama gibi adi olaylar oluşturmaktadır. Mart 1914 tarihinden mayısın sonuna kadar olan üç aylık süre içinde adliye tarafından zabıtaya yakalaması için bildirilen 604 mahkûmdan 247’si yakalanabilmiştir. Reşid Paşa’nın bu durumdan hoşnut olmadığı, kolluk görevlilerine yakalanamayanların hızlı bir şekilde yakalanması için uyarıda bulunmasından anlaşılmaktadır. Vali bunlardan her ne kadar mahkûm olarak belirtse de bunların yargılanıp hükmü kesinleşen mahkumlar mı? Yoksa yargılaması devam eden tutuklular mı oldukları belli değildir. Valiye göre kazada resmi işler günü gününe ve hakkıyla yerine getirildiği iddia edilemez ise de işlerde şahit olunan sürat ve intizam memnuniyet vericidir. Taşköprü’de görevli üç polis memurunun olduğu ve bunların da vazifelerini iyi niyetle yerine getirdikleri vali tarafından memnuniyetler ifade edilmiştir.

Kazanın büyüklüğünden dolayı beş polis memuru daha ilave edilmesi gerekliliği Mehmet Reşid Paşa tarafından merkez hükümetten talep edilmiştir.

Taşköprü kaymakamı Şükrü Efendi mülkiye mektebinden mezundur. Buraya Çerkeş kaymakamlığından nakil olmuştur. Reşid Paşa kaymakamı çok çalışkan bir memur olarak tanıtırken, mülkiye dairesinde işleri sürat ve intizam dairesinde yürüttüğünü ve idare meclisini muntazaman topladığını gözlemlediğini söylemektedir.

Valiye göre kazada adliye teşkilatı oluşturulmuş olup, adliye görevlileri görevlerini hukuk
içerisinde yerine getirmektedir. Reşid Paşa hapishane teftişi sırasında iki kişinin bir buçuk aydır hükümsüz olarak tutuklu tutulduğunu görmüş ve bu kişilerin soruşturmasının ve yargılanmasının hızlı bir şekilde neticelendirilmesi için müdde-i umumilik (savcılık) muavinliğine uyarıda bulunmuştur.

1914 tarihli raporda ifade edildiği üzere Reşid Paşa Taşköprü belediyesinin gelirini Kireçpazarı rüsumu dahil olduğu halde 250.000 kuruş civarında olduğunu tespit etmiştir. Vali belediyenin beledî işleri oldukça güzel bir şekilde yerine getirdiğini ifade ederek memnuniyetini dile getirmiştir. Rapora göre Taşköprü’de belediye tabibi, aşı memuru ve eczane bulunmaktadır. Ayrıca ışıklandırma ve temizliğe özen gösterilmektedir ve 1914 yılında fenerlerin sayısı artırılmıştır.

Çarşıları oldukça muntazam olup dükkanlar birbirine karşılıklı olarak ve cadde boyunca bina edilmişlerdir. Belediyenin itfaiye araçları da vardır. Reşid Paşa maarif başlığı altında Taşköprü’nün eğitim durumu hakkında bilgiler vermiştir.

Buna göre kaza merkezinde bir erkek rüştiye, bir erkek numune iptidaisi ve bir de kız iptidaisi bulunmaktadır. Bu mektepler bizzat Reşid Paşa tarafından ziyaret ve teftiş edilerek öğrencilerin öğrendikleri bilgiler ve tahsil durumları memnuniyete layık derecede karşılanmıştır. Vali öğrencilerin durumları hakkında verdiği bilgilerin yanında okul binaların sıhhati açısından da bilgiler vermektedir. Rüştiye mektebi binası harap ve viran bir halde olduğundan vilayeti umumi meclis ve encümenince yeniden inşasına daha öncesinde karar verilmiştir. Bunun için halihazırdaki bina satılarak inşaat masraflarının bir kısmı bu satıştan elde edilecek paradan sağlanmasına ve bir kısmı da ahalinin yapacağı yardımlardan elde edilecek para ile karşılanması kararlaştırılmıştır. Bina yeri olarak iptidai ve rüştiye mekteplerinin arasında bir yer seçilmiştir. Yakın bir zamanda inşasına başlanmasına karar verilmiştir. Ayrıca Vali’nin yapmış olduğu teftiş neticesinde yeni ve muntazam bir durumda olan numune iptidai mektep binasının kız mektebine dönüştürülmesine karar verilmiştir.

Çünkü kız mektep binası son derece köhne bina olup mektep olarak kullanılmasına uygun bir bina değildir. Taşköprü bulunduğu coğrafya itibari ile Kastamonu, Boyabat, Ayancık ve Tosya kazalarına
sınırı olan bir kazadır. Dolayısıyla bu yerlerle ticareti olan bir yerdir. Ticaretin gelişmesi için bu yerlere bağlantıyı sağlayan yolların da iyi durumda olması gerekmektedir. Reşid Paşa’da kaza yollarını teftiş ederek yolların durumuna raporunda değinmiştir. Buna göre Taşköprü-Kastamonu arasında 45 km’lik şose bir yol bulunmaktadır. Ancak bu yolun teftiş sırasında yağmurun da etkisi ile bozulduğuna şahit olan vali hemen amele sevk ettirerek bozulan yolun onarımına başlatmıştır.

Taşköprü-Boyabat yolunun ancak bir kısmı inşa edilebilmiş, geri kalan ise 1914 yılı bütçesinden yolun talibine ihale edilmiştir. İnşaatın başlanıp başlanmadığı hakkında bir bilgiye raporda yer verilmemiştir. Taşköprü-Ayancık yolunun güzergahı belirlenmiş ve inşaatına başlanmak için 1914 bütçesinden 100 bin kuruşluk bir ödenek ayırılması kararlaştırılmıştır. Ancak vilayet idaresi kanununda nafia vesair işler için umumi meclisçe beş senelik projeler hazırlanmış ve beş senelik projenin umumi meclisçe tetkiki sırasında vilayet encümeni kararı ile ödenek durdurulmuştur.

Taşköprü-Tosya yolu ise 1914 senesi bütçesine dahil edilmemiştir. Dolayısıyla valiye göre Ayancık yolu hariç olmak üzere Taşköprü kazasının Boyabat ve Tosya kazaları ile araba geçişine müsait ham yollar vardır. Ayrıca Kastamonu-Taşköprü yolu üzerinde eski ve kargir bir köprü olup zaman içinde köprü ayakları zarar görmüş olmasından dolayı 100 bin kuruş ödenek verilerek bu ayakların tahkimine başlanmıştır.Vali Reşid Paşa’nın bahsettiği köprü kazaya adını da veren taş köprüdür.

Reşid Paşa, raporunda ziraat, sanayi ve ticaret başlığı altında Taşköprü kazasının durumun değerlendirmiştir. Valiye göre Taşköprü toprağı her çeşit mahsül yetiştirmeye müsait olan bu anlamda özellikle kendir, pirinç, buğday, arpanın çoğunlukla yetiştirildiği bir yerdir. Ayrıca Reşid Paşa 1914 senesinin ürün açısından bereketli bir yıl olduğuna ve bunun da hasada olumlu yansıdığına yer vermektedir. Yetiştirilen ürünler içinde kendire, kendirden yapılan iplerin bölgenin en önemli ihraç ürünü olmasından dolayı ayrı bir önem vermiştir. Kendirden ip üretimi kazanın en önemli geçim kaynağını oluşturmaktadır. 19. yüzyılda Kastamonu Vilayeti kendir ziraatının ve urgan imalatının yapıldığı önemli bir merkez olmuş ve Osmanlı Devleti’nin ihtiyaç duyduğu urgan ve halatlar Kastamonu’dan temin edilmiştir Taşköprü, Dadayla birlikte Kastamonu ve çevresinde en çok kendir üretiminin yapıldığı yer olmuştur. Taşköprü bu özelliğini koruyarak Cumhuriyet döneminde de sürdürmüş ilerleyen tarihlerde Taşköprü’ye Kendir Soyma Fabrikası, sicim ve kanaviçe dokuma tesisleri açılacak, kendir uzun bir süre daha bölge halkının temel geçim kaynağı olacaktır. Bu durum da rapora yansımıştır. Vali Reşid Paşa kendir üretiminden yapılan iplerin Osmanlı’nın her coğrafyasına sevk edildiğini ve bu işin geliştirilmesi için de yeni makinaların sipariş edildiğinden bahsetmektedir. Ayrıca bu makinaların kullanılmaya başlandığında olumlu neticeler olacağını ve bundan da halkın ümitli olduğundan bahsetmiştir.

Vali, Taşköprü ahalisinin tarımsal ihtiyaçlarını karşılamak için Ziraat Bankası’ndan aldıkları kredilere raporunda yer vermiştir. Ziraat Bankası çiftçilere yalnız tarımsal faaliyetlerde kullanacağını temin etmek gibi birtakım prosedürleri tamamlamak şartı ile kredi vermekteydi. Buna göre kaza ahalisi 1913 Mart ayından 1914 Mayıs ayı sonuna kadar Ziraat Bankası’ndan 574.620 kuruş borç almıştır. Taşköprü ahalisi çevre kazalara oranla daha fazla yeni ziraat aletleri getirtmişlerdir.
Son olarak Taşköprü ileri gelen ahalisinden birkaç kişinin yol göstermesi ile oluşturulan ticari bir şirket faaliyetleri ile vilayet ahalisine de örnek olduğundan bahseden Reşid Paşa’ya göre bu şirketin gayretleri neticesi olarak Kastamonu-Taşköprü-Daday yollarında işlemek üzere yolcu taşımaya mahsus bir otomobil getirtilerek halkın hizmetine sunulmuştur. Reşid Paşa, teftişe başlamasından birkaç ay önce Taşköprü’ye yarım saat mesafede dört katlı bir ot fabrikası inşa edildiğinden ve günlük 60-70 çuval ot imal ettiğinden de raporunda bahsetmiştir. Vali Mehmet Reşid Paşa Taşköprü kazası teftişinin sonunda genel kanaatini de ifade etmiştir.

Buna göre Taşköprü kazasının genel idaresi, ziraati, maarifi, nafiası, iktisadı memnuniyete layık bir durumdadır. Kastamonu Valisi Mehmet Reşit Paşa’nın 1914 yılı gezisinde Taşköprü ilçesi ile ilgili izlenimlerini kaynağından aktarmaya çalıştım.

Sağlıklı günler dilerim.

Kaynak : www.academia.edu/ Kastamonu Valisi Mehmet Reşid Paşa'nın 1914 Yılı Vilayet Gezisi Raporuna Göre Taşköprü,İnebolu, Araç ve Devrekâni İlçeleri/Doç.Dr.Tahir BİLİRLİ .

Necati DOĞANÇ /Araştırmacı Eğitimci