Türkiye’de sebze ve meyve ticaretinin merkezinde yer alan haller, kapsamlı bir yasal güncellemeye hazırlanıyor. Tarladan market rafına kadar uzanan süreçteki maliyetler, özellikle aracı payının yüksekliği ve kayıt sistemindeki eksik beyanlar nedeniyle tüketici fiyatlarında baskı oluşturuyordu. Yeni taslak, bu zinciri hem kısaltmayı hem de denetimi güçlendirmeyi hedefliyor. Amaç, fiyatın nerede ve nasıl değiştiğini izlenebilir kılmak, üreticinin pazar etkisini artırmak ve perakendede daha dengeli bir tedarik yapısı kurmak.
Kayıt sistemine sıkı denetim
Taslağın en kritik maddelerinden biri, Hal Kayıt Sistemi’ne girilen ürün bedellerinin gerçek değeri yansıtma zorunluluğu. Sektördeki yaygın şikâyetlerden biri, bazı tüccar ve aracıların rüsum ve kesinti oranlarını aşağı çekmek için ürün fiyatını sistemde olduğundan düşük göstermesiydi. Yeni düzenleme, bu beyanların düzenli ve detaylı incelemeye alınmasını, uyumsuzluk tespit edilen işletmelerin satış belgelerinin askıya alınmasını ve ticari faaliyetlerinin geçici olarak durdurulmasını içeriyor. Böylece vergi temelinin güçlendirilmesi ve haksız rekabetin sınırlanması amaçlanıyor.
Marketlerde üreticiden alım kotası
Zincir marketlerin sebze-meyve tedarikinin en az yüzde 20’sini doğrudan üreticiden ya da üretici örgütlerinden sağlaması planlanıyor. Bu oran başlangıç için bir eşik olarak görülüyor ve sonraki yıllarda artırılabilmesi için esnek bırakılıyor. Böylece özellikle küçük üreticilerin, yüksek alım hacmine sahip perakendecilerle sözleşme yapabilme şansı artacak. Komisyon ve komisyoncu devri kaynaklı maliyetlerin, zamanla fiyat oluşumunda daha az etkili olması hedefleniyor.
Hal içi satışlara ayrı bir çerçeve
Taslak, komisyoncuların kendi aralarında ürün satışını engelleyerek aracı kademesini azaltmayı öngörüyor. Bu değişimin savunucuları, ürünün satıcıdan satıcıya devri sırasında değer güncellenmediği için ortaya çıkan görünmez maliyetin, nihai fiyatı yükselten unsurlardan biri olduğunu vurguluyor. Bu sınırlamayla, üretici birlikleri ve kooperatiflerin hal ticaretinde daha görünür bir rol alması bekleniyor.
Üretici örgütlerine altyapı teşviki
Hallerde üretici örgütlerine yüzde 25’e kadar yer tahsisi yapılabilmesi ve kendi hallerini kurma taleplerinde ücretsiz arsa gibi teşviklerin değerlendirilebilmesi taslakta yer alıyor. Bugüne kadar başlangıç maliyeti nedeniyle sınırlı alanda faaliyet gösterebilen kooperatif ve birliklerin toptan satış hattına güçlü bir giriş yapabilmesi planlanıyor.
Meclis takvimi Aralık 2025’i gösteriyor
Taslak henüz komisyona sunulmadı ancak Aralık 2025 içinde gündeme gelmesi, 2026’ya girerken Genel Kurul’da görüşülmesi amaçlanıyor. Yasa çıkarsa, ticaret hattındaki verinin akışı ve fiyatın gerekçesi daha net bir zemine taşınacak. Reformun kapsamının hayata ne hızla geçirileceği ise Meclis görüşmelerinde belirlenecek.
